12 ciał niebieskich, których istnienia nie podejrzewałeś

Układ Słoneczny to nasze miejsce w kosmosie. Składa się ze Słońca i powiązanych z nim grawitacyjnie ciał niebieskich. Jest w nim miejsce dla 8 planet, co najmniej 173 księżyców, 5 planet karłowatych, 3331 znanych komet i nawet bilionów drobnych obiektów. Wśród nich jest także kilka niezwykłych. Oto 12 ciał niebieskich, o których istnieniu prawdopodobnie nie wiedzieliście.

Nasza wiedza o Układzie Słonecznym wciąż jest szczątkowa. Opiera się ona głównie na obserwacjach teleskopów naziemnych, teleskopów kosmicznych i licznych sond wysyłanych regularnie poza Ziemię. Zbadane rejony Układu Słonecznego składają się z (licząc od Słońca): czterech planet skalistych (Merkury, Wenus, Ziemia, Mars), pasa planetoid składającego się z małych obiektów skalistych, czterech planet gazowych (Jowisz, Saturn, Uran, Neptun) oraz pasu Kuipera, złożonego z obiektów skalno-lodowych. Dalej znajduje się dysk rozproszony, heliopauza i hipotetyczny obłok Oorta. To właśnie w nim rodzą się wszystkie znane nam komety.

Naukowcy szacują, że ewolucja Układu Słonecznego rozpoczęła się ok. 4,6 mld lat temu, gdy w wyniku grawitacyjnego zapadnięcia się części obłoku molekularnego, zaczęło formować się Słońce. Nasz układ planetarny w obecnej postaci nie będzie istniał wiecznie. Zmiany rozpoczną się już za 2-5 mld lat, gdy Droga Mleczna zderzy się z Galaktyką Andromedy. Jeżeli z jakichś powodów przetrwamy tę kolizję, to wkrótce potem Słońce wielokrotnie zwiększy swoją masę, zamieniając się w czerwonego olbrzyma. Dla Ziemi to będzie koniec.

Kres Układu Słonecznego prędzej czy później nastąpi, choć niewykluczone, że do tego czasu ludzkość przeniesie się do innych rejonów Wszechświata. Aby pewnego dnia stało się to możliwe warto obserwować otaczającą nas rzeczywistość. Poniżej znajdziecie 12 obiektów astronomicznych, które istnieją w Układzie Słonecznym, a wielu z Was mogło o tym nie wiedzieć.

Haumea – jajowata planeta karłowata

Haumea to planeta karłowata znajdująca się w Pasie Kuipera. Jej nazwa pochodzi od Haumei, bogini płodności i porodu w mitologii hawajskiej. Cechą charakterystyczną obiektu jest brak kształtu sferycznego, mimo iż jego rozmiary i masa umożliwiały uformowanie obiektu niemal kulistego. Ale szybki ruch obrotowy wokół najkrótszej osi (niecałe 4 godziny) spowodował rozciągnięcie planetoidy do jajowatych kształtów. Co ciekawe, obserwacje z użyciem optyki adaptacyjnej wykazały, że Haumea ma dwa księżyce – Hi’akę i Namakę.

Cruithne – nieznany księżyc Ziemi

Cruithne to planetoida z grupy Atena, odkryta w 1986 r. Nazwa obiektu pochodzi od pierwszego szczepu celtyckiego (Cruithin), który zamieszkiwał Wielką Brytanię. Cruithne jest planetoidą krążącą wokół Słońca w rezonansie 1:1 z Ziemią, natomiast ze względu na powiązania grawitacyjne niektórzy uważają ją za „drugi księżyc” Ziemi. Mimo niezwykłego wydźwięku medialnego takiego stwierdzenia, nie jest ono precyzyjne. Cruithne nie obiega naszej planety, a jedynie porusza się po złożonej orbicie wokółsłonecznej Ziemi. Planetoida ma średnicę ok. 5 km i nieregularny kształt. Najmniejsza odległość, na jaką Cruithne jest w stanie zbliżyć się do Ziemi wynosi 15 mln km.

Janus i Epimeteusz – księżyce syjamskie

Janus i Epimeteusz to doprawdy przedziwne ciała niebieskie. Astronomowie nazywają je potocznie księżycami syjamskimi, bo dzielą niemal tę samą orbitę wokół Saturna, jednego z gazowych olbrzymów. Co ciekawe, orbity Janusa i Epimeteusza dzieli zaledwie 50 km, a ponieważ krążą one w przeciwnych kierunkach, podczas okrążania Saturna w pewnym momencie dochodzi do ich maksymalnego zbliżenia. Wtedy oddziaływanie grawitacyjne sprawia, że Janus i Epimeteusz odpychają się nawzajem.

Antiope – duet planetoid

(90) Antiope to planetoida podwójna, którą odkryto już w 1866 r. Jej nazwa pochodzi od Antiope, jednej z Amazonek z mitologii greckiej. Obiekt jest unikalny w skali Układu Słonecznego, gdyż jest planetoidą podwójną, w której układzie znajdują się dwa obiekty o praktycznie takich samych rozmiarach – mają one średnicę 93 km i 89,4 km. Bliźniacze planetoidy krążą wokół siebie, podobnie jak wirują tancerze trzymający się za ręce. Naukowcy odkryli, że bliźniacze planetoidy mają bardzo małą gęstość (tylko o ¼ większa od gęstości wody), co wskazuje, że są one porowate i mogą być aż w 30% wewnątrz wypełnione pustą przestrzenią.

Orkus – planetoida z księżycem

Orkus to duża planetoida z pasa Kuipera, która w przyszłości prawdopodobnie zostanie zaliczona do planet karłowatych. Jej nazwa pochodzi od demona śmierci z mitologii rzymskiej. Średnica planetoidy jest ok. połowę mniejsza od średnicy Plutona. Orkus w ogóle krąży po orbicie zbliżonej kształtem do orbity Plutona, tyle że inaczej zorientowanej w przestrzeni. Na powierzchni planetoidy stwierdzono obecność związków organicznych i lodu wodnego. Tym co wyróżnia Orkus na tle innych podobnych obiektów jest duży księżyc – Vanth – ma on średnicę 1/3 Naukowcy przypuszczają, że jest to raczej przechwycona planetoida, a nie fragment skały wybity przez kolizję.

Tryton – księżyc na wstecznym

Tryton to największy księżyc Neptuna, odkryty w 1846 r., zaledwie 17 dni po identyfikacji samej planety. Nazwa obiektu pochodzi z mitologii greckiej – Tryton był synem Posejdona, króla mórz i oceanów. Tym, co wyróżnia Trytona na tle innych księżyców Układu Słonecznego jest to, że porusza się ruchem wstecznym wokół swojej planety. Taki mechanizm wyklucza powstanie księżyca a tym samym rejonie dysku planetarnego, co obiekt, wokół którego krąży. Nie ulega wątpliwości zatem, że Tryton został przechwycony przez pole grawitacyjne Neptuna, najprawdopodobniej z pasa Kuipera. Co ciekawe, Tryton powoli zbliża się do Neptuna i za 1,4-3,6 mld lat najprawdopodobniej zderzy się z planetą lub rozpadnie na drobne fragmenty, tworząc pierścienie o wielkości porównywalnej z tymi, które ma Saturn.

Pan i Atlas – księżyce dyskowe

Pan i Atlas to dwa księżyce Saturna, które krążą blisko swojej planety. Mają nietypowe kształty, wyglądem przypominające… latające spodki. Obiekty mają wysoki grzbiet pokrywający okolice równika. Powstały one najprawdopodobniej w wyniku osiadania na księżycu materiału napotkanego w ruchu orbitalnym. A ten gromadzi się w taki a nie inny sposób, gdyż oba księżyce są ukryte w przestrzeniach między pierścieniami Saturna. Co ciekawe, na powierzchni Atlasa nie może już trwale osiąść więcej materiału, bo siła odśrodkowa przekracza słabe przyciąganie satelity.

Quaoar – wielka planetoida czy mała planeta?

Quaoar to duża planetoid z pasa Kuipera, która przez niektórych jest uznawana za małą planetę. Obiekt odkryto w 2002 r. w Obserwatorium Palomar, a jego nazwa pochodzi z kultury Indian ze szczepu Tongwa i oznacza pradawne bóstwo stwórcze. Na powierzchni Quaoara naukowcy stwierdzili obecność zamarzniętego lodu wodnego, mimo iż obiekt ma czerwoną powierzchnię. Co ciekawe, planetoida w przeszłości mogła posiadać własną atmosferę. Dzisiaj jej wulkany wyrzucają na powierzchnię lodowe błoto, które błyskawicznie zamarza. Na powierzchni planetoidy nie mogą występować obecnie żadne lotne substancje. Czerwone zabarwienie jest wynikiem obecności długich łańcuchów węglowodorów, w które przekształcił się metan pod wpływem promieniowania kosmicznego. W 2007 r. odkryto istnienie towarzysza Quaoara, którego nazwano Weywot.

Makemake – planeta karłowata z metanowego lodu

Makemake to trzecia co do wielkości znana planeta karłowata, której średnica stanowi ok. 2/3 średnicy Plutona. Obiekt odkryto w 2005 r., a jego nazwa pochodzi od Make-make, boga-stwórcy ludzkości w wierzeniach mieszkańców Wyspy Wielkanocnej. Powierzchnia planety karłowatej jest najprawdopodobniej pokryta metanowym i etanowym lodem. Obiekt nie ma własnej atmosfery. Tym, co wyróżnia tę planetę karłowatą na tle innych jest szybki obrót wokół własnej osi.

Eris – zagubiona planeta

Eris to planeta karłowata, jeden z obiektów dysku rozproszonego. Obiekt odkryto w 2005 r. na zdjęciach, które wykonano 2 lata wcześniej. Wkrótce po odkryciu masę Eris oszacowano na większą niż Plutona i z tego powodu był nazywany dziesiątą planetą. Obecnie Eris jest oddalona o ponad 96 j.a. od Słońca. Poza kometami długookresowymi i niektórymi sondami kosmicznymi, Eris wraz ze swoim księżycem Dysnomią jest jednym z najbardziej odległych znanych ciał Układu Słonecznego.